Mất cân bằng nội tiết tố: Nguyên nhân, dấu hiệu và điều trị

Mất cân bằng nội tiết tố là tình trạng có thể gặp ở cả nam và nữ, gây ra nhiều rối loạn về sức khỏe, sinh lý và tâm lý. Nguyên nhân có thể đến từ tuổi tác, căng thẳng, chế độ ăn uống hay bệnh lý. Bài viết này cùng Angela Gold tìm hiểu các biểu hiện mất cân bằng nội tiết tố nữ và phương pháp điều trị phù hợp.

Mất cân bằng nội tiết tố là gì?

Mất cân bằng nội tiết tố là tình trạng các hormone trong cơ thể không được sản xuất phù hợp với nhu cầu, dẫn đến dư thừa hoặc thiếu hụt so với mức cần thiết của cơ thể. Nội tiết tố đóng vai trò then chốt trong việc điều hòa các hoạt động sống như tăng trưởng, chuyển hóa, sinh sản, giấc ngủ và cảm xúc. Khi mất cân bằng, cơ thể sẽ xuất hiện hàng loạt triệu chứng như mệt mỏi, thay đổi tâm trạng, rối loạn kinh nguyệt, giảm ham muốn hoặc tăng cân bất thường.

Tình trạng này có thể xảy ra ở cả nam và nữ, nhưng phổ biến hơn ở nữ giới, đặc biệt trong giai đoạn sau sinh và tiền mãn kinh. Mất cân bằng nội tiết tố kéo dài có thể ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tinh thần.

Dấu hiệu mất cân bằng nội tiết tố nữ

Khi sự cân bằng hormone bị phá vỡ, cơ thể sẽ nhanh chóng phát đi những tín hiệu cảnh báo. Nhận biết sớm các dấu hiệu mất cân bằng nội tiết tố nữ giúp chị em chủ động điều chỉnh lối sống và tìm giải pháp điều trị phù hợp. Một số biểu hiện mất cân bằng nội tiết tố nữ thường gặp:

1. Rối loạn kinh nguyệt

Kinh nguyệt là “tấm gương” phản chiếu rõ rệt sự ổn định của nội tiết tố nữ. Khi hormone estrogen và progesterone thay đổi bất thường, chu kỳ kinh nguyệt có thể đến sớm, muộn hoặc kéo dài hơn bình thường. Một số chị em còn gặp tình trạng rong kinh, vô kinh hoặc đau bụng dữ dội trong kỳ. Rối loạn kinh nguyệt không chỉ gây khó chịu mà còn làm tăng nguy cơ vô sinh nếu kéo dài.

2. Tăng hoặc giảm cân bất thường

Mất cân bằng nội tiết tố làm chậm quá trình chuyển hóa năng lượng, khiến cơ thể dễ tích mỡ ở vùng bụng, hông hoặc đùi. Ngược lại, một số trường hợp lại sụt cân nhanh chóng dù không thay đổi chế độ ăn uống. Cả hai tình trạng này đều ảnh hưởng đến vóc dáng, sự tự tin và sức khỏe lâu dài, đồng thời tiềm ẩn nguy cơ bệnh lý chuyển hóa như tiểu đường hoặc rối loạn tuyến giáp.

3. Rụng tóc

Estrogen có vai trò nuôi dưỡng nang tóc và duy trì chu kỳ phát triển của sợi tóc. Khi estrogen suy giảm, tóc trở nên khô xơ, dễ gãy rụng và thưa mỏng dần. Nhiều phụ nữ trong giai đoạn sau sinh hoặc tiền mãn kinh thường gặp tình trạng rụng tóc nghiêm trọng, gây ảnh hưởng đến ngoại hình và tâm lý. Nếu rụng tóc kéo dài kèm theo các dấu hiệu khác, rất có thể đây là biểu hiện của mất cân bằng nội tiết tố.

Rụng tóc cũng có thể là một trong các dấu hiệu mất cân bằng nội tiết tố nữ

4. Thay đổi trên làn da

Khi nội tiết tố bị rối loạn, da dễ nổi mụn trứng cá do tăng tiết bã nhờn hoặc trở nên khô ráp, bong tróc do thiếu hụt estrogen. Một số người lại xuất hiện tình trạng da khô quá mức, lỗ chân lông to và sạm nám. Những thay đổi tiêu cực trên da khiến chị em lo lắng, căng thẳng và không còn tự tin trong giao tiếp hằng ngày.

5. Thay đổi tâm trạng

Sự dao động của hormone estrogen và progesterone ảnh hưởng trực tiếp đến chất dẫn truyền thần kinh serotonin – yếu tố chi phối cảm xúc. Vì vậy, mất cân bằng nội tiết tố thường kéo theo tình trạng dễ cáu gắt, lo âu, buồn bã, thậm chí trầm cảm. Đây là lý do nhiều phụ nữ trong giai đoạn tiền mãn kinh hay sau sinh nhạy cảm và dễ xúc động hơn bình thường.

6. Mệt mỏi kéo dài

Nội tiết tố không ổn định khiến cơ thể khó duy trì năng lượng cần thiết cho các hoạt động hằng ngày. Chị em có thể cảm thấy uể oải, giảm tập trung, làm việc kém hiệu quả dù đã nghỉ ngơi đầy đủ. Nếu tình trạng này kéo dài, không chỉ ảnh hưởng đến công việc và sinh hoạt mà còn làm suy giảm hệ miễn dịch, khiến cơ thể dễ mắc bệnh.

7. Mất ngủ hoặc rối loạn giấc ngủ

Hormone estrogen và progesterone tham gia điều hòa giấc ngủ. Khi chúng suy giảm, phụ nữ dễ gặp khó khăn trong việc đi vào giấc ngủ, hay tỉnh giấc giữa đêm hoặc ngủ không sâu. Tình trạng mất ngủ kéo dài làm cơ thể mệt mỏi, suy nhược, đồng thời thúc đẩy nhanh quá trình lão hóa và ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh thần.

8. Giảm ham muốn tình dục

Nội tiết tố estrogen và testosterone có vai trò quan trọng trong việc duy trì ham muốn tình dục. Khi lượng hormone này suy giảm, phụ nữ thường cảm thấy thờ ơ hoặc giảm hứng thú với chuyện chăn gối. Tình trạng mất cân bằng nội tiết tố ở nữ có thể ảnh hưởng đến đời sống vợ chồng, thậm chí tác động tiêu cực đến tâm lý, dễ dẫn đến cảm giác tự ti hoặc xa cách trong mối quan hệ.

>>> Xem thêm: Làm gì để tăng ham muốn ở phụ nữ? 7 cách giúp cải thiện sinh lý

9. Khô âm đạo, đau rát khi quan hệ

Thiếu hụt estrogen làm niêm mạc âm đạo mỏng, giảm tiết dịch bôi trơn tự nhiên, vì vậy âm đạo trở nên khô rát, dễ bị tổn thương và đau đớn khi quan hệ tình dục. Nếu không được cải thiện, tình trạng này có thể gây viêm phụ khoa, đồng thời ảnh hưởng đến sự tự tin và hạnh phúc hôn nhân. Đây là dấu hiệu thường gặp ở phụ nữ sau sinh hoặc trong giai đoạn tiền mãn kinh.

10. Tăng cân, vùng bụng tích mỡ nhiều

Một trong những biểu hiện điển hình của mất cân bằng nội tiết tố là tích mỡ ở vùng bụng. Nguyên nhân do hormone cortisol và insulin tăng cao, khiến cơ thể dễ dự trữ mỡ nội tạng. Mỡ bụng không chỉ làm vóc dáng kém cân đối mà còn tăng nguy cơ mắc các bệnh lý nguy hiểm như tiểu đường tuýp 2, hội chứng buồng trứng đa nang hay bệnh tim mạch.

Mất cân bằng nội tiết tố ở nữ giới có thể làm tích mỡ vùng bụng và tăng cân không kiểm soát

11. Đau đầu, chóng mặt, giảm trí nhớ

Hormone estrogen có tác động đến lưu lượng máu não và các chất dẫn truyền thần kinh. Khi estrogen giảm, phụ nữ dễ bị đau đầu, hoa mắt, chóng mặt hoặc suy giảm trí nhớ ngắn hạn. Không ít người than phiền thường xuyên quên vặt, khó tập trung trong công việc và học tập. Nếu triệu chứng kéo dài sẽ ảnh hưởng đến năng suất lao động cũng như chất lượng cuộc sống.

12. Đau nhức xương khớp

Estrogen còn tham gia vào quá trình chuyển hóa canxi và bảo vệ xương. Khi mất cân bằng nội tiết tố, mật độ xương suy giảm, dẫn đến đau nhức, tê mỏi tay chân và nguy cơ loãng xương cao hơn. Phụ nữ tuổi mãn kinh là đối tượng dễ gặp tình trạng này nhất, do nồng độ estrogen giảm mạnh khiến xương khớp nhanh lão hóa.

13. Nhịp tim bất thường

Rối loạn hormone có thể ảnh hưởng đến hệ tim mạch, gây ra các triệu chứng như tim đập nhanh, hồi hộp hoặc loạn nhịp. Một số phụ nữ còn cảm thấy khó thở, đánh trống ngực, đặc biệt trong giai đoạn tiền mãn kinh. Đây là dấu hiệu cần được quan tâm, vì có thể liên quan đến nguy cơ bệnh lý tim mạch nếu kéo dài mà không có biện pháp can thiệp.

14. Vấn đề tiêu hóa

Mất cân bằng nội tiết tố tác động đến hệ vi sinh đường ruột cũng như chức năng ruột, khiến nhu động ruột hoạt động không ổn định. Nhiều chị em thường xuyên gặp các vấn đề như đầy hơi, khó tiêu, táo bón hoặc tiêu chảy. Bên cạnh đó, stress do rối loạn nội tiết còn làm tăng tiết axit dạ dày, gây trào ngược hoặc đau vùng thượng vị. Tình trạng tiêu hóa kém kéo dài sẽ làm giảm hấp thu dinh dưỡng, từ đó ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể.

Nguyên nhân mất cân bằng nội tiết tố nữ

Có rất nhiều nguyên nhân mất cân bằng nội tiết tố nữ, từ yếu tố sinh lý, bệnh lý cho đến lối sống hằng ngày:

• Chu kỳ kinh nguyệt: Trong suốt chu kỳ, nồng độ estrogen và progesterone thay đổi liên tục. Sự rối loạn trong quá trình phóng noãn hoặc bất thường ở tử cung, buồng trứng có thể làm hormone dao động mạnh, gây rối loạn kinh nguyệt và ảnh hưởng toàn bộ hệ nội tiết.
• Mang thai và sau sinh: Khi mang thai, hormone thay đổi để hỗ trợ sự phát triển của thai nhi. Sau sinh, estrogen và progesterone thường giảm đột ngột, đây là nguyên nhân phổ biến khiến phụ nữ dễ mất cân bằng nội tiết trong giai đoạn này.
• Tiền mãn kinh và mãn kinh: Bước vào giai đoạn tiền mãn kinh, buồng trứng hoạt động kém dần, estrogen và progesterone suy giảm rõ rệt. Phụ nữ thường gặp các triệu chứng như bốc hỏa, mất ngủ, thay đổi tâm trạng, khô âm đạo. Đây là giai đoạn thay đổi nội tiết tự nhiên nhưng ảnh hưởng mạnh đến sức khỏe và tinh thần.
• Giai đoạn dậy thì: Ở tuổi dậy thì, hormone bắt đầu được sản xuất nhiều hơn để kích thích cơ thể phát triển. Sự biến động nội tiết mạnh mẽ có thể gây mụn trứng cá, thay đổi tâm lý thất thường và chu kỳ kinh nguyệt chưa ổn định trong những năm đầu.
• Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): PCOS là nguyên nhân thường gặp gây mất cân bằng nội tiết tố, đặc trưng bởi sự gia tăng androgen (hormone nam) trong cơ thể nữ giới. Hậu quả là kinh nguyệt thưa hoặc mất kinh, khó mang thai, mụn trứng cá và rậm lông.
• Suy giáp hoặc cường giáp: Tuyến giáp điều tiết quá trình chuyển hóa năng lượng. Khi tuyến giáp hoạt động kém (suy giáp) hoặc quá mức (cường giáp), các hormone sinh dục cũng bị ảnh hưởng, kéo theo rối loạn kinh nguyệt, mệt mỏi và thay đổi cân nặng bất thường.
• U tuyến yên hoặc các khối u sản xuất hormone: Tuyến yên kiểm soát nhiều tuyến nội tiết khác. Nếu xuất hiện u hoặc khối u tiết hormone, quá trình sản xuất estrogen, progesterone và các hormone khác sẽ bị rối loạn, gây ra nhiều triệu chứng bất thường.
• Suy buồng trứng sớm: Một số phụ nữ có buồng trứng ngừng hoạt động trước tuổi 40, dẫn đến thiếu hụt estrogen. Đây được gọi là suy buồng trứng sớm, gây vô sinh, mãn kinh sớm cùng hàng loạt dấu hiệu mất cân bằng nội tiết tố nữ khác.
• Rối loạn tuyến thượng thận: Tuyến thượng thận sản xuất cortisol, aldosterone và androgen. Khi tuyến thượng thận hoạt động bất thường, cơ thể dễ gặp căng thẳng, mệt mỏi, thay đổi cân nặng và mất cân bằng hormone giới tính.
• Căng thẳng (stress): Stress kéo dài kích thích tuyến thượng thận tăng tiết cortisol. Lượng cortisol cao làm rối loạn estrogen, progesterone và testosterone, dẫn đến rối loạn giấc ngủ, giảm ham muốn, mệt mỏi mãn tính.
• Chế độ ăn uống kém lành mạnh: Ăn quá nhiều đường, chất béo bão hòa, đồ ăn nhanh hoặc thiếu hụt vitamin, khoáng chất sẽ ảnh hưởng đến sự tổng hợp và điều hòa hormone. Một chế độ ăn thiếu dưỡng chất dễ làm trầm trọng thêm tình trạng mất cân bằng nội tiết tố.
• Thiếu ngủ: Ngủ không đủ giấc làm gián đoạn quá trình sản xuất hormone tăng trưởng, melatonin và ảnh hưởng đến sự ổn định của estrogen. Điều này khiến cơ thể mệt mỏi, tăng nguy cơ rối loạn kinh nguyệt và béo phì.
• Béo phì hoặc thiếu cân: Mỡ thừa có thể làm tăng estrogen ngoại vi, trong khi thiếu cân lại khiến hormone sinh dục giảm sút. Cả hai tình trạng này đều gây rối loạn nội tiết và ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.
• Tập thể dục quá mức: Luyện tập cường độ cao có thể làm giảm estrogen, gây mất kinh nguyệt và ảnh hưởng đến sức khỏe xương khớp. Ngược lại, tập luyện điều độ và vừa phải giúp cân bằng nội tiết và cải thiện sức khỏe tổng thể.
• Sử dụng thuốc: Một số loại thuốc như thuốc tránh thai, corticosteroid hoặc thuốc điều trị ung thư có thể tác động đến quá trình sản xuất hormone, từ đó gây mất cân bằng nội tiết.
• Hóa chất môi trường: Các chất độc hại như thuốc trừ sâu, nhựa chứa BPA, kim loại nặng có thể hoạt động như một loại “hormone giả”, can thiệp vào cơ chế nội tiết tự nhiên, lâu dài dẫn đến rối loạn.
• Hút thuốc và rượu bia: Thuốc lá và rượu bia không chỉ hại gan, tim mạch mà còn phá vỡ sự ổn định của estrogen và progesterone. Phụ nữ hút thuốc thường mãn kinh sớm hơn người không hút.
• Hóa trị và xạ trị: Các phương pháp điều trị ung thư có thể làm tổn thương buồng trứng và tuyến yên, dẫn đến rối loạn hoặc ngừng sản xuất hormone sinh dục.
• Nhiễm trùng hoặc bệnh tự miễn: Một số bệnh tự miễn như lupus, viêm tuyến giáp Hashimoto hoặc nhiễm trùng mạn tính có thể phá hủy các tuyến nội tiết, làm suy giảm khả năng sản xuất hormone, từ đó gây mất cân bằng.

Chế độ ăn uống cũng góp phần ảnh hưởng đến nội tiết tố trong cơ thể

Cách chẩn đoán mất cân bằng nội tiết tố

Để xác định chính xác tình trạng mất cân bằng nội tiết tố, bác sĩ thường kết hợp nhiều phương pháp chẩn đoán khác nhau:

• Khai thác bệnh sử và triệu chứng: Bác sĩ sẽ hỏi về chu kỳ kinh nguyệt, tình trạng giấc ngủ, cân nặng, tâm lý, tình trạng da tóc và những thay đổi sức khỏe gần đây.
• Khám lâm sàng: Kiểm tra dấu hiệu thực thể như mụn, rụng tóc, khô da, rậm lông, béo bụng hoặc bất thường tuyến giáp.
• Xét nghiệm máu: Đo nồng độ các hormone chính như estrogen, progesterone, testosterone, prolactin, LH, FSH, TSH, cortisol để đánh giá mức độ dao động của nội tiết tố.
• Xét nghiệm nước tiểu hoặc nước bọt: Giúp theo dõi biến động hormone trong ngày, đặc biệt là cortisol và hormone sinh dục.
• Siêu âm hoặc chẩn đoán hình ảnh: Được chỉ định khi nghi ngờ các bệnh lý như u buồng trứng, hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) hoặc bất thường trong tuyến yên.
• Xét nghiệm bổ sung: Có thể bao gồm kiểm tra chức năng tuyến giáp, tuyến thượng thận hoặc các bệnh tự miễn ảnh hưởng đến nội tiết.

Phương pháp điều trị mất cân bằng nội tiết tố

Chữa mất cân bằng nội tiết tố nữ cần dựa trên nguyên nhân cụ thể, mức độ rối loạn và tình trạng sức khỏe của từng người. Một số phương pháp thường được áp dụng:

• Điều chỉnh lối sống: Ăn uống khoa học, bổ sung nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, đồng thời hạn chế đường, chất béo bão hòa và thực phẩm chế biến sẵn.
• Tập luyện thể dục đều đặn: Các bài tập yoga, đi bộ, bơi lội hoặc aerobic có thể giúp cân bằng hormone, cải thiện giấc ngủ và giảm stress.
• Quản lý căng thẳng: Thực hành thiền, hít thở sâu, massage thư giãn hoặc tham gia hoạt động giải trí để giảm nồng độ cortisol.
• Liệu pháp hormone thay thế (HRT): Áp dụng cho phụ nữ tiền mãn kinh hoặc mãn kinh nhằm bổ sung estrogen, progesterone theo chỉ định bác sĩ.
• Điều trị bằng thuốc: Sử dụng thuốc điều hòa kinh nguyệt, thuốc tuyến giáp hoặc các thuốc chuyên biệt khi có bệnh lý nền.
• Thảo dược hỗ trợ: Một số thảo dược như nhân sâm, maca, đương quy,… có thể giúp điều hòa nội tiết nhưng cần dùng theo hướng dẫn chuyên gia.
• Thăm khám định kỳ: Kiểm tra nội tiết tố thường xuyên để theo dõi hiệu quả điều trị và kịp thời điều chỉnh phác đồ.

Cách phòng ngừa mất cân bằng nội tiết tố

Để hạn chế nguy cơ rối loạn nội tiết tố và duy trì sức khỏe toàn diện, chị em có thể áp dụng các biện pháp phòng ngừa sau:

• Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh: Bổ sung đủ đạm, chất béo tốt, vitamin và khoáng chất từ rau củ, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt; tránh đồ ăn nhanh, nhiều đường và chất béo bão hòa.
• Tập luyện đều đặn: Lựa chọn các bài tập vừa sức như yoga, đi bộ, đạp xe hoặc bơi lội giúp tăng cường lưu thông máu, cải thiện trao đổi chất và ổn định hormone.
• Quản lý căng thẳng: Giữ tinh thần thoải mái bằng cách thiền, yoga, đọc sách hoặc tham gia các hoạt động yêu thích để giảm tác động tiêu cực của stress lên tuyến thượng thận.
• Ngủ đủ giấc: Duy trì giấc ngủ sâu từ 7 – 8 giờ mỗi ngày để cơ thể phục hồi và điều hòa nội tiết tố.
• Kiểm soát cân nặng: Duy trì cân nặng hợp lý, tránh béo phì hoặc thiếu cân vì cả hai đều ảnh hưởng đến sự ổn định hormone.
• Khám sức khỏe định kỳ: Giúp phát hiện sớm rối loạn nội tiết và có biện pháp can thiệp kịp thời.

Thường xuyên vận động là chìa khóa giúp cuộc sống luôn khỏe mạnh

Các chuyên gia cho rằng, bổ sung thảo dược thiên nhiên có tác dụng điều hòa hoạt động của hệ trục Não bộ – Tuyến yên – Buồng trứng sẽ giúp ổn định sự tiết hormone trong cơ thể, đồng thời tăng cường sức khỏe và chức năng sinh lý, mang lại đời sống chất lượng hơn cho phụ nữ.

Trong số các thảo dược được nghiên cứu, Lepidium Meyenii nổi bật với khả năng tác động tích cực lên hệ trục nội tiết, hỗ trợ điều chỉnh sự cân bằng của ba hormone Estrogen, Progesterone và Testosterone theo đúng nhu cầu sinh lý. Nhờ vậy, nhiều rối loạn do thiếu Estrogen như chu kỳ kinh nguyệt thất thường, khô hạn âm đạo, suy giảm ham muốn, khó ngủ hay dễ cáu gắt đều được cải thiện rõ rệt.

Mất cân bằng nội tiết tố là vấn đề sức khỏe thường gặp, ảnh hưởng toàn diện đến thể chất, tinh thần và đời sống sinh lý. Nhận biết sớm dấu hiệu, tìm ra nguyên nhân và áp dụng biện pháp điều trị, phòng ngừa đúng cách sẽ giúp phụ nữ duy trì sự ổn định hormone, cải thiện sức khỏe tổng thể và an tâm tận hưởng cuộc sống.